Leven in Baarle-Nassau en Baarle-Hertog: Een unieke situatie

Op een zonnige donderdag in juli bezochten projectadviseur Esli en ik deze bijzondere plek om te ontdekken hoe de inwoners dit grensleven ervaren. We spraken met Ad Tuijtelaars, vrijwilliger bij het bezoekerscentrum in Baarle-Nassau. Als lokale inwoner en kenner van deze regio weet hij ons alles te vertellen over het dagelijks leven in dit unieke dorp, de geschiedenis, en de groeiende toeristische industrie.

“Om goed te begrijpen hoe Baarle-Nassau en Baarle-Hertog met elkaar verwoven zijn, is het belangrijk om te weten wat een enclave is. Een enclave is een stuk land dat volledig omgeven wordt door een ander land. Hier in de omgeving hebben we bijvoorbeeld 22 stukken Belgisch land, die volledig omgeven zijn door Nederland. In België hebben we bovendien ook nog twee stukken Nederlands land die volledig omgeven zijn door België.”

Op het scherm achter hem laat Ad zien waar de enclaves zich bevinden. Ze liggen verspreid over het gebied, soms bestaat een enclave enkel uit een weiland. Het valt op dat het dorp ook voor de helft uit een enclave bestaat.

“Baarle-Hertog is een Belgische enclave dat volledig omgeven wordt door Nederland en dat samen een dorp vormt met de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau. De grens tussen de twee loopt hier overal door het dorp heen. Je kunt hier de winkelstraat doorlopen en bent, zonder dat je er erg aan hebt, zo twee, drie keer de grens overgegaan. Het ene moment ben je in Nederland en het andere moment in België. Daar hoef je dan ook niks voor te toen.”

“Vandaag de dag heb je weinig te maken met moeilijkheden rondom de grens. Onze bijzondere situatie is hier eigenlijk de normaalste zaak van de wereld. We hebben twee gemeenten, Baarle-Nassau en Baarle-Hertog, maar je merkt het bijna niet als je de grens overloopt, tenzij je naar de huisnummerbordjes kijkt. We hebben wel verschillende faciliteiten, zo zijn er Belgische en Nederlandse voetbalclubs, basisscholen en kerken, maar de gemeenschapen zijn goed met elkaar verweven; zo ging ik bijvoorbeeld een tijdje naar de tennisclub in Baarle-Hertog. Bovendien wonen er ongeveer net zoveel Nederlanders in Baarle-Hertog als Belgen. In de praktijk leven we dus gewoon door elkaar.

Wel zijn er kleine verschillen, waar volop gebruik van wordt gemaakt. In Baarle-Nassau gelden er Nederlandse wetten en regels, en in Baarle-Hertog Belgische. De supermarkten staan daarom bijvoorbeeld allemaal in Baarle-Nassau, omdat boodschappen doen in Nederland flink goedkoper is. Iedereen tankt dan wel weer in België. Zo maken we gebruik van het beste uit beide landen. Maar ook de jeugd heeft het in de gaten en gaat in Baarle-Hertog naar de kroeg, waar de leeftijdsgrens voor alcohol lager is.”

“Tijdens Corona was het soms wel ingewikkeld. Je merkte echt de verschillen in regels tussen Nederland en België. In Baarle-Hertog begonnen ze al veel eerder met de lockdown dan in Baarle-Nassau. Dus toen mochten de inwoners in Baarle-Hertog niet meer onnodig buitenkomen en de Nederlanders nog wel. Later moest je in het Belgische gedeelte een mondkapje dragen op straat. In het Nederlandse gedeelte hoefde dat niet. Dit zorgde soms voor bizarre situaties aan de grens. Zo ook tijdens het EK. Toen konden de mensen van Baarle-Hertog lekker voetbal kijken in de kroeg terwijl er in Baarle-Nassau zojuist een avondklok was ingesteld vanaf 20.00 uur. Ook voor winkels en restaurants golden toen andere regels tussen Nederland en België. Een winkel aan de ene kant van de grens mocht gewoon open, en de winkel aan de andere kant van de grens had de lichten uit. Dit was wel even wennen, maar de meeste mensen realiseerden zich snel dat dit nou eenmaal de situatie is en pasten zich aan.”

“Toerisme is een belangrijk onderdeel van de lokale economie. De enclaves trekken veel bezoekers en de groene omgeving maakt het ideaal voor recreatie. De mensen hier zijn enorm ondernemend. Toen het bestaan van de enclaves ook buiten Baarle-Nassau/-Hertog bekender werd, zo’n 50 à 60 jaar geleden, nam de stroom toeristen toe die deze kant op kwam. Hier werd toen direct op ingespeeld door de lokale bevolking. Ten gevolge zijn er nu veel inwoners hier die een toeristisch bedrijf zijn begonnen. Dit kunnen campings en restaurants zijn, maar we hebben nu ook meer supermarkten en winkels dan je zou verwachten voor een plaats van deze grootte. Dat is grotendeels de danken aan het toerisme. Bovendien investeren de gemeentes zelf ook. Zo zijn de grenzen die overal door het dorp lopen nu goed aangegeven in de tegels op de grond en is het bezoekerscentrum uitgebreid. Er wordt ook veel naar buiten gepromoot. Nu komen er toeristen van over de hele wereld deze kant op. Hoe wij hier samenwonen en werken, schijnt men toch echt heel bijzonder te vinden en graag te willen zien.”

“Ja, daar heb ik laatst een artikel over gelezen in ons weekblad. Dat is bij het Belse Lijntje. Nu is dat een fietsroute, maar vroeger was dat het treinspoor tussen Tilburg en Turnhout. Het heeft een interessante geschiedenis. Dat spoor is vroeger intens gebruikt voor ontginning van de omgeving en het verplaatsen van ‘beer’(mest) uit de stad. Ook werd er veel gesmokkeld in de omgeving van het lijntje. Nu kunnen mensen er genieten van een mooie fietstocht!”

Brabant kust de Kempen is een Interregproject waarin er geïnvesteerd wordt in duurzaam toerisme langs het Belse Lijntje. Het doet dit door het toeristische aanbod langs het lijntje te verbinden en 10 rustpunten in te richten langs de route met een link naar het (spoor)verleden. Bovendien wil het project ook verhalen zoals bijvoorbeeld over de enclaves, maar ook over de Dodendraad en de Hertogen van Brabant, in beeld brengen en verbinden. Op deze manier wordt het toerisme in de buurt uitgebreid op een duurzame en leerzame manier die in verbinding staat met de omgeving. Een interessant project dus!

In Baarle-Nassau en Baarle-Hertog is grensoverstijgende samenwerking dus al aardig van de grond gekomen. Helaas is niet overal de grensoverstijgende samenwerking zo goed geregeld. Interregproject Schakelpunt Grensbelemmeringen houdt zich bezig met het helpen van mensen, bedrijven, organisaties en overheden met grensbelemmeringen die zij ervaren. Dit doen zij voornamelijk wanneer er problemen ontstaan door verschillen in regelgeving of administratieve procedures op te lossen.