Nederlandse Dommeldal op weg naar veenherstel

Het projectgebied Dommeldal ligt in de beekdalen van de Dommel en de Kleine dommel midden in het sterk verstedelijkte gebied van Eindhoven en Helmond. Het totale gebied is een kleine 600 ha groot en bestaat uit een snoer van kleinere gebieden: Van zuid naar noord zijn dit achtereenvolgens: de Kleine beekloop, Gijzenrooise zeggen, Urkhovense zeggen, Collse zeggen, de Bochten, Vaartbroek, Boktse Beemden, Rietmusschen en de Dommelbeemden.

Het zijn komvormige laagten in het beekdal waar in het verleden als gevolg van de kalkrijke kwel, in combinatie met een gestremde afwatering venen konden ontstaan resulterend in veenpakketten van soms meer dan 5 meter dik. Deze gebieden waren 100 jaar geleden nog vermaard om hun enorme soortenrijkdom. Vanuit het hele land excursies georganiseerd voor botanici om hier de herfst- en zomerschroeforchis, parnassia en vetblad te bewonderen.

Veel van de venen zijn door drainage en ontginning van de beekdalen uit het gebied verdwenen. Grote delen waren tot voor kort of zijn nog steeds in landbouwkundig gebruik en daardoor sterk ontwaterd en vermest. Maar er is ook veel behouden gebleven in het Dommeldal, mede door aanwezigheid van watermolens die het water in de beken hoog opstuwen waardoor mogelijkheden voor intensieve landbouw beperkt bleven. Toch zijn ook deze venen vaak door ontwatering verdroogd en veraard.

Met Interreg Admire willen we ervoor zorgen dat de kwel en natte veenvormende omstandigheden weer hersteld worden. En samen met de verschillende beheerders in het gebied uitzoeken hoe we het beheer kunnen optimaliseren om het gebied ook voor de toekomst haar natuurwaarden kan behouden.


Hieronder kaartje met overzicht van de deelgebieden van het Dommeldal

Centraal in het projectgebied liggen de Urkhovense Zeggen dat als voorbeeld dient voor de kansrijkdom voor herstel van beekdalvenen. Hier is 20 jaar geleden begonnen is met verbeteren van de hydrologie en aangepast maaibeheer. Dit heeft geleid tot herstel van een groot drijvend trilveencomplex en bewijst dat veenvormende processen in het Dommeldal tot de mogelijkheden behoren.

Op het trilveen ontwikkeld zich geleidelijk een kleinezeggemoeras met tapijten van sparrig veenmos en zwartsteelsterrenmos. Porseleinhoen en watersnip komen er weer tot broeden. De beekdalflanken van de zeggen behoren tot de best ontwikkelde natte schraallanden van Nederland.

Deze natuurwaarden worden echter sterk bedreigd omdat de kwaliteit van leefgebied door verdroging (nog) niet optimaal is en het areaal goed ontwikkelde habitat te gering is voor duurzaam behoud van populaties van veel bedreigde soorten


Toelichting op de partnerbijeenkomst van Interreg ADMIRE rond het beekdalsysteem door Rob van der Burg van de Bosgroep Zuid Nederland

Hydrologisch herstel en verhogen van de kweldruk om veenvormende processen op gang te brengen vormt het voornaamste uitgangspunt van het project. Herstel van deze kwelgevoede vegetaties werkt verder door op de gradiënt waardoor ook soortenrijke overgangen (blauwgraslanden) worden teruggebracht in het beekdal.

Om de juiste maatregelen te kunnen uitvoeren is een goed inzicht in het hydrologisch functioneren onontbeerlijk. De onderzoeken die dit inzicht moeten verschaffen worden uitgevoerd door Stichting Bargerveen. Dergelijke onderzoeken worden LESA’s genoemd (landschapsecologische systeemanalyse). Voor elk deelgebied in het Dommeldal wordt zo’n LESA gemaakt. Hierbij wordt nauwkeurig de bodemopbouw in kaart door middel van bodemboringen in raaien dwars op het beekdal. Analyse van waterkwaliteit en stijghoogtes van het grondwater moeten de grondwaterstromen en herkomst van het grondwater in beeld brengen. Tenslotte geven vegetatiepatronen meer ruimtelijk inzicht waar grondwater uittreedt (kwelgebieden) en waar verdroging en/of eutrofiering speelt. Gezamenlijk maakt deze informatie duidelijk waar de knelpunten zitten en waar de beste mogelijkheden liggen om gebieden te herstellen.


Dion van Staveren van Stichting Bargerveen toont doorsnede van veenboring

In het Dommeldal is inmiddels duidelijk dat kwel uit diepere watervoerende pakketten nog steeds voldoende aanwezig is, maar veelal door sloten wordt afgevoerd. Ook het gebied in de Urkhovense Zeggen waar veel sloten gedempt of afgedamd zijn speelt dit nog. Niet alleen diepe watergangen zijn belangrijk om de hydrologie te herstellen maar ook alle kleinere sloten blijken veenvorming te frustreren.

Een heel nieuw inzicht wat door de LESA’s naar voren gekomen is, zijn de vele barrières in het veen die grondwaterstromen belemmeren. Een goed functionerend beekdalveen wordt gekenmerkt door grondwaterstroming door het veen, parallel aan de beek. In het verleden zijn dammen in het veen aangelegd om het veengebied toegankelijk te maken. Deze dammen fungeren nu als een barrière waartegen grondwater stagneert.

Met deze informatie kunnen nu de maatregelen gaan voorbereid worden. De komende maanden staan in het teken van het in beeld brengen van alle waterlopen en barrières.

Figuur hieronder: Met een raai van bodemboringen wordt de bodemopbouw in beeld gebracht. Het veengebied bestaat uit een 1 meter dikke kragge drijvend op een 0,5 meter dikke waterlaag.