Guided walk op Hof Ter Laken geeft inzicht in de ervaring van erfgoedbezoekers

De guided walk startte met een korte introductie over het onderzoek en instructies voor de deelnemers. Vervolgens werd aan de deelnemers gevraagd om:

1. Het kasteeldomein op eigen tempo te verkennen gedurende ongeveer 60 minuten.

2. Bewust stil te staan bij hun beleving van de plek.

Elke deelnemer ontving een notitieblok met een korte vragenlijst ter ondersteuning van de dataverzameling. Er werden twee stopplaatsen voorzien: bij de Samenhof (de gemeenschappelijke tuin) en aan de voorzijde van het kasteel, dat op dat moment in de steigers stond. Op beide locaties gaf Stichting Kempens Landschap uitleg over de geschiedenis van de site en de plannen voor renovatie en herbestemming.

Deze aanpak bood bezoekers de kans om de erfgoedsite op een bewuste en persoonlijke manier te ervaren, zonder sturing door vooraf opgelegde interpretaties. Dit stimuleerde de zintuiglijke waarneming en moedigde actieve exploratie aan. Bezoekers konden de ruimtelijke elementen, sfeer en fysieke beleving op hun eigen manier waarnemen. Doordat er geen vast narratief werd opgelegd, ontstond ruimte voor uiteenlopende perspectieven, zowel van frequente bezoekers als van nieuwkomers.

Na de wandeling vond een focusgroepsgesprek plaats in het Parochiecentrum van Booischot, op 5 minuten wandelen van de Hofdreef. Onder begeleiding van het team van het Onderzoekscentrum Publieke Impact reflecteerden de deelnemers op hun ervaring. Dit leverde waardevolle inzichten op in:

• Hoe bezoekers het domein en het toekomstige erfgoedlogies percipiëren.

• Hoe zij erfgoedbeleving op deze plek omschrijven

• Welke elementen als positief werden ervaren.

• Waar mogelijke verbeterpunten liggen voor de toekomstige beleving.

Bovendien bood deze methode de mogelijkheid om knelpunten en kansen te identificeren, wat beheerders en beleidsmakers helpt bij de verdere ontwikkeling van de site. De combinatie van een guided walk met een focusgroepsgesprek versterkt het onderzoeksproces, doordat spontane indrukken direct kunnen worden besproken en verdiept.

Deelnemers

Voor dit onderzoek werden 12 deelnemers geselecteerd met de volgende samenstelling:

• Geslacht: 4 mannen, 8 vrouwen

• Deelnamevorm: 2 koppels, 8 individuele deelnemers

• Leeftijd: 4 deelnemers tussen 18 en 35 jaar, 4 tussen 35 en 55 jaar en 4 ouder dan 55 jaar

• 7 lokale deelnemers (Heist-op-den-Berg), 2 deelnemers bovenlokaal (Lummen, Scherpeheuvel), 3 deelnemers uit Antwerpen

Belangrijkste inzichten uit de guided walk en het focusgroepgesprek

De deelnemers volgden de instructies goed op en verkenden het domein op hun eigen tempo, met aandacht voor hun beleving. Sommigen bleven samen of vormden kleine groepjes, terwijl anderen ervoor kozen om zich af te zonderen. Vrijwel iedereen volgde dezelfde route, geleid door de duidelijke wandelweg door het bos van het kasteeldomein. Tijdens de wandeling maakten de deelnemers uitgebreid notities over hun indrukken en observaties, die achteraf werden verzameld voor verdere analyse.

Erfgoedparticipatie

De deelnemers uit Antwerpen reisden een uur of langer om deel te nemen en vonden de trip de moeite waard. Wel merkte één van hen op dat het niet meteen duidelijk is wat er op het domein te zien is voor wie de omgeving niet kent. Het informatiebord aan de ingang speelt hierin een belangrijke rol, maar extra bewegwijzering naar het domein zou dit verder kunnen verbeteren. Dit wordt beaamd door een andere bezoeker:

“Ik ben eerder een toevallige bezoeker. Reclame is voor ons belangrijk. Festivals of opendeurdagen, wij komen er bijna toevallig omdat er dan iets te doen is. Of als je een wandeling maakt en er is een kerk, dan ga je eens binnen.”

Ook de lokale bezoekers, die het domein al herhaaldelijk bezochten, vonden hun deelname een meerwaarde. De meeste deelnemers noemden de rust en de groene omgeving als een van de grootste troeven van het domein. Tijdens het gesprek werd meermaals benadrukt hoe deze plek uitnodigt tot ontspanning en ontsnapping aan de drukte van het dagelijks leven. De lokale deelnemers onderstreepten ook het belang van de openstelling van deze plek, die lange tijd niet toegankelijk was voor het publiek en daardoor een mysterieus karakter had.

“Ik was heel benieuwd om te zien wat hier binnen was op dit domein. Het was voor mij een verborgen plek, een mysterie. Vroeger waren er hier struisvogels, maar je botste op die poort en kon bijna niks zien.”

“Nu is het eigenlijk nog een verborgen plek, ik ben benieuwd wat er in het kasteel te zien is. Ik heb wel een interesse voor het interieur van vroeger enzo, en om die bibliotheek eens te gaan bekijken.”

Opvallend was dat veel deelnemers aarzelden bij de vraag of ze zichzelf als erfgoedbezoekers beschouwen. Dit lijkt deels te komen door onduidelijkheid over de precieze betekenis van de term ‘erfgoed’. In het begin kwam het gesprek hierover moeilijk op gang, maar na verloop van tijd noemden de deelnemers een breed scala aan erfgoedplekken en -activiteiten: kerken, kastelen, historische woningen en villa’s, opendeurdagen, erfgoedwandelingen en folklore.

Uiteindelijk noemden ze een breed scala aan plekken en activiteiten, waaronder kerken, kastelen, woningen en villa’s, opendeurdagen, erfgoedwandelingen en folklore. Verschillende deelnemers gaven aan dat ze deelnemen aan Open Monumentendag en Kastelendag, waarbij ze vooral interesse hebben in locaties die normaal niet toegankelijk zijn. Dit sluit aan bij een bredere trend onder bezoekers die op zoek gaan naar exclusieve erfgoedbelevingen, zoals een lopende restauratie die tijdelijk wordt opengesteld (zoals bij het KMSKA), of evenementen op erfgoedsites, zoals wandelingen of ambachtsmarkten.
Er is weinig actieve participatie aan erfgoed. Een enkele deelnemer gaf aan al oude ambachten te hebben geprobeerd, een andere heeft al gewerkt als vrijwilliger op een erfgoedplek. Wel heerst er een brede waardering voor het bezichtigen van activiteiten en evenementen op een erfgoedplek, zoals volksspelen, ambachten. Een deelnemer pikt daarop in dat het organiseren van een evenement op een erfgoedplek een effectieve manier om een breder publiek aan te trekken met diverse interesses. Sommigen komen specifiek voor de erfgoedwaarde, terwijl anderen eerder aangetrokken worden door de entertainmentwaarde. De andere deelnemers beaamden dit.

Fotosorteeroefening

Tijdens de fotosorteeroefening kregen deelnemers een reeks foto’s voorgelegd en werd hen gevraagd een beeld te kiezen dat hun beleving tijdens de wandeling het beste weergaf. Deze methode bracht intuïtieve en persoonlijke ervaringen naar boven, waardoor deelnemers op een visuele en associatieve manier hun indrukken konden verwoorden.

De oefening leverde uiteenlopende inzichten op in hoe deelnemers het kasteeldomein ervaren hadden, en welke elementen voor hen het meest betekenisvol waren. Er kwamen verschillende thema’s naar voren, gaande van beleving en toegankelijkheid tot verbeterpunten en suggesties voor de toekomstige invulling:

• Beeld met kind dat door een hek kijkt: een deelnemer deelde een anekdote uit zijn jeugd, toen hij als kleine jongen over de hoge poort klom om het domein binnen te glippen, terwijl de baron er nog woonde. De boswachter joeg hen vaak weg. Hij herinnert zich hoe hij via een kier in de kapel naar binnen keek en onder de indruk was van de plafonds en een grote ‘riddertafel’. Ook de aanwezigheid van struisvogels en pinguïns maakte toen indruk. Waar het domein vroeger gesloten was, is het nu toegankelijk – wat voor hem symbool staat voor het doorbreken van grenzen en het mogen betreden van voorheen verboden terrein. Andere lokale deelnemers pikten hierop in en herinnerden zich dat de baron vroeger zelf aan de poort stond om bezoekers rond te leiden, in ruil voor een kleine bijdrage.
• Beeld met gevlochten handen: dit beeld werd gelinkt aan de sterke samenwerking van de vrijwilligers in de tuin. Hun inzet is volgens de deelnemers essentieel voor het voortbestaan van het domein. Zonder hun werk zou het domein verloederen. Tegelijk is de tuin voor velen een plek van sociaal contact en ontspanning. Een unieke plek om tot rust te komen en iets samen te doen.
• Beeld met gesloten poort en hartjesvorm erop: voor deze deelnemer was de ontdekking van de tuin tijdens de wandeling een van de hoogtepunten. Ze ging ervan uit dat de tuin niet toegankelijk was, en was aangenaam verrast. Ook het sociale contact met buurtbewoners werd als een meerwaarde ervaren. De veelzijdigheid van de tuin – bloemen, moestuin, bijen, imkers, bomen – maakt het tot een aantrekkelijk onderdeel van het domein.
• Beeld met baboesjka (matroesjka): de poppetjes die in elkaar passen deden deze deelnemer denken aan de gelaagdheid van een wandeling: telkens ontdek je iets nieuws. De tuin, waarvan ze het bestaan niet kende, was voor haar een onverwachte verrassing. Ze vindt het fijn dat zo’n plek bestaat voor mensen uit de buurt.
• Beeld met puzzelstukje: het domein wordt door deze deelnemer ervaren als een harmonieus geheel, waarin alle elementen – water, bomen, velden, tuin – mooi in elkaar passen. Het geheel straalt rust uit, iets wat in de stad vaak ontbreekt.
  “Ik ben van Antwerpen en in de stad is het gaan, gaan, gaan. Je moet al blij zijn als je kan slapen, er is veel lawaai. Hier is er rust. We wonen hier nog niet zo lang en het past hier als een puzzel in mekaar.”
  Onderzoekscentrum Publieke Impact (Karel de Grote Hogeschool)
• Beeld met taartjes: deze deelnemer is liefhebber van streekgastronomie en keek uit naar de komst van een brasserie op het domein. Ze hopen dat daar lokale producten en gerechten in de kijker worden gezet.
• Lokale deelnemers vermeldden spontaan de Heistse Noppekes en microbrouwerijen uit de buurt.
• Anderen maakten de link met de moestuin van de Samenhof, en vonden het een mooi idee dat lokaal geteelde groenten meteen verwerkt zouden worden in de brasserie. Duidelijke communicatie hierover werd gezien als een werkpunt: volgens de deelnemers weten zowel buurtbewoners als mensen van buitenaf nog te weinig wat er op het domein te beleven valt.
  “Meer mensen zouden moeten weten dat het hier zo’n mooi domein is.”
• Beeld met voetstappen in het zand: dit beeld werd gelinkt aan nieuwsgierigheid, aan het verlangen om meer te ontdekken over de geschiedenis van het kasteel: wie woonde hier? Hoe is dit domein ontstaan? Tegelijk roept het ook rust en oneindigheid op.
  “Alles kan hier op het gemak. Er is geen druk. Je voelt je klein in een groot geheel, dat heb ik ook in dit park. ”
  
  

Bij aankomst aan het begin van de Hofdreef vonden deelnemers het beeld uitnodigend. Je krijgt de indruk dat er van alles gaande is, maar je ziet nog niet meteen wat. Dat wekt nieuwsgierigheid op en nodigt uit om het domein verder te verkennen.
“Je ziet dat er hier van alles gaande is, maar je ziet nog niet meteen wat. Het nodigt uit. De laan is zeer aantrekkelijk en triggerde mijn nieuwsgierigheid.”

De deelnemers merkten de aanwezigheid van allerlei bloemen en planten op. Op het moment van de wandeling stonden er veel witte bloemetjes in de rand.

Het viel op dat de wandelwegen geëgaliseerd werden. Met de vele regen was het een drassig pad geworden, maar dat is nu hersteld. Dat maakt het toegankelijker voor fietsers en wandelaars. Deze observatie sluit aan bij een andere opmerking, namelijk dat het domein goed onderhouden wordt. Laaghangende takken worden opgeruimd, bomen worden gesnoeid.
“Je voelt wel dat er met respect gewerkt wordt en dat het domein heel goed onderhouden wordt.”

Er werd opgemerkt dat er mogelijks extra vuilnisbakken nodig zullen zijn. Momenteel is het domein zeer netjes en komt er nog niet veel bezoek. Het aantal vuilnisbakken lijkt nu voldoende, maar als blijkt dat er meer afval wordt achtergelaten, is het aangewezen om extra vuilnisbakken te voorzien. Tegelijk moet het wel haalbaar blijven om deze te legen.

Het grasveld en de wandelwegen nodigen uit om te picknicken. Voor gezinnen of mensen die minder goed te been zijn, zou het voorzien van picknicktafels een meerwaarde zijn. Daarbij werd wel opgemerkt dat er in dat geval zeker een vuilnisbak bij zou moeten staan.

De verschillende banken op het domein worden gewaardeerd, zowel qua aanwezigheid als qua vormgeving.

Tijdens de wandeling gaven deelnemers enkele waardevolle suggesties om de informatie beter toegankelijk te maken voor bezoekers, vooral wanneer ze het domein zonder gids verkennen. Er werd aangegeven dat veel informatie nu verloren gaat zonder aanvullende uitleg.

Enkele deelnemers merkten gravures op de boomschors op, maar er stond geen informatie bij. Na navraag bleek het te gaan om gravures uit de Tweede Wereldoorlog. Een infobordje om deze historische weetjes in de kijker te zetten, zou volgens de deelnemers een meerwaarde zijn.

Voor verschillende lokale deelnemers was het niet duidelijk dat de Samenhof publiek toegankelijk is, ook al komen ze er regelmatig voorbij. Ze gaven aan dat dit explicieter gecommuniceerd mag worden. Het informatiebordje dat er momenteel staat, wordt niet altijd opgemerkt, en de gesloten poort wekt de indruk dat het niet toegankelijk is.

Er werd ook een holle, dode boom opgemerkt, die als een bijzonder natuur-element werd ervaren. Het werd gezien als een nuttig element voor dieren, en het is opvallend dat deze boom hier blijft staan, in tegenstelling tot wat vaak gebeurt. Voor sommige bezoekers is echter niet meteen duidelijk waarom de boom behouden wordt, wat enige verwarring kan veroorzaken.

Het werd opgemerkt dat er diverse vogels op het domein aanwezig zijn, en deelnemers gaven aan dat het interessant zou zijn om ergens te kunnen lezen welke dieren er te vinden zijn. Dit zou de beleving verder verrijken.

De vernieuwde knooppunten met bijbehorende paaltjes vielen op bij de deelnemers. De vernieuwde plakkaatjes werden als een verbetering ervaren, en er werd ook gewaardeerd dat er de mogelijkheid is om deel te nemen aan een geleide wandeling. De deelnemers vroegen zich echter af of er bij de ingang van de Hofdreef een plattegrond van het domein aanwezig is, waarop ook de knooppunten vermeld staan. Dit zou de oriëntatie vergemakkelijken, vooral voor degenen die het domein op eigen houtje willen verkennen.

Het is nu mogelijk om het domein zelfstandig te verkennen dankzij de knooppunten. Toch werd er gesuggereerd dat een “scenic route” door het domein, waarbij de mooiste plekken worden aangedaan, een interessante toevoeging zou kunnen zijn. Ook het idee van een luswandeling werd naar voren gebracht, waarbij er zowel een korte als een lange versie van de wandeling beschikbaar zou moeten zijn.

De podwalk werd onthaald met verdeelde meningen. Sommigen willen net ontsnappen aan de digitale wereld, anderen vonden het wel een leuke optie om te hebben.

Ontwikkeling en vormgeving van het domein

Over het algemeen wordt de verdere ontwikkeling van Hof Ter Laken positief onthaald. De opwaardering wordt als een waardevolle investering gezien, en het domein wordt erkend als een meerwaarde voor de omgeving. Toch uitten enkele deelnemers, vooral lokale bezoekers, hun bezorgdheid over de mogelijke toestroom van toeristen die de rust zouden verstoren. Een aantal deelnemers gaf aan dat ze de rust van het domein bijzonder waardeerden en vreesden dat een grotere bezoekersstroom deze zou verstoren. Er werd gewezen op de geluiden van de natuur, zoals de vogels die hier nog fluiten, en hoe dat zou kunnen veranderen als het drukker wordt. Ook de afwezigheid van veel andere bezoekers tijdens de wandeling werd gezien als een groot pluspunt, aangezien het nog een plek is waar men in relatieve rust kan genieten van de natuur.
“Hier op het domein hoor je nog de vogels fluiten. Als er dan meer volk gaat komen, dan is het gedaan met de rust en worden de dieren afgeschrikt.”
“Je hebt gemerkt dat we hier tijdens de wandeling praktisch niemand zijn tegengekomen. Waar kan dat nog? Dat is toch plezant dat dat hier kan.”

De aanleg van de nieuwe parking werd positief ontvangen, maar de vraag werd opgeworpen of deze niet juist zou kunnen bijdragen aan een grotere drukte op het domein. De aanwezigheid van de school in de buurt werd genoemd, waarbij de parkeerdruk daar nu opgelost lijkt te worden, maar de vraag of dit niet zou kunnen leiden tot overlast voor het domein zelf werd ook gesteld. Er werd opgemerkt dat, hoewel de parking openbaar is, er voor- en nadelen zijn, en dat het afwachten blijft hoe de balans tussen toegankelijkheid en rust zich verder zal ontwikkelen.
“Eens die parking er is en mensen gaat dat weten, dan gaat het hier veel drukker worden. Vooral die school daar, daar is weinig parking en nu is dat wel wat opgelost maar ideaal is toch ook niet.”
“Die parking gaat veel mensen aantrekken. Maar het is natuurlijk openbaar […] Alles heeft zijn voor- en nadelen. Het wordt afwachten.”

Er bestaat bezorgdheid over het aanbod voor jonge gezinnen op het domein. Hoewel het niet de bedoeling is om jonge gezinnen te weren, is er wel de wens om bewust te blijven van het type ervaring dat het domein biedt. Het is belangrijk dat het aanbod niet te veel afwijkt van de natuurlijke rust en het karakter van de plek, zonder nadrukkelijk te moeten inspelen op het entertainen van kinderen. Een speeltuin wordt unaniem als niet passend beschouwd binnen de context van de site, omdat deze de rust zou verstoren. De Averegten wordt vaak als referentie aangehaald – enerzijds als een aantrekkelijke plek voor gezinnen, maar anderzijds als een voorbeeld van wat men hier net níét wil: overdrukte. Er wordt gesteld dat, zolang er duidelijk gecommuniceerd wordt wat er te beleven valt voor jonge gezinnen, de afwezigheid van een speeltuin geen probleem hoeft te zijn. Het draait om het bieden van een ervaring die zich richt op de natuur en de rust, in plaats van op de entertainmentbehoefte van kinderen.
“Er zijn mogelijkheden genoeg in de buurt waar je met kinderen naartoe kan. De Averegten bijvoorbeeld. Daar is het nu zelfs veel te druk soms, ik kom daar niet meer graag. […] Dit is misschien zelf een onveilige omgeving, met al dat water hier. Dan moet je dat weer gaan afzetten.


Ontwikkeling en vormgeving van erfgoedlogies
We stelden de deelnemers enkele concrete vragen over het erfgoedlogies die Stichting Kempens Landschap heeft ontwikkeld in het kasteel. De reacties waren unaniem positief; men beschouwde deze invulling van het gebouw als een duidelijke meerwaarde. Toch werden er enkele bedenkingen en suggesties geuit:

Er kunnen 16 volwassenen logeren en het aanbod voor grotere groepen is sowieso beperkt, dus dat lijkt de deelnemers een meerwaarde. Daarnaast wordt het als een uniek kader beschouwd om te overnachten, en de meerderheid zou zeker overwegen om een verblijf te boeken. Sommige deelnemers vroegen zich af of het mogelijk is om het aanbod op te splitsen, zodat je bijvoorbeeld met 8 mensen kunt logeren. Lokale deelnemers merkten op dat er in de buurt wel wat aanbod is voor kleinere groepen.
“Het is sowieso een goed idee dat er iets gedaan wordt met deze plek. Je ziet toch vaak verloedering. Maar voor mij persoonlijk wel spijtig dat het enkel voor zo’n grote groep is, en niet voor kleinere families, bijvoorbeeld. Zou je dat niet kunnen combineren?”
“Ik vind het al goed dat het te klein is voor een schoolgroep ofzo, of een klas, zo kan je de rust wel bewaren. En voor vrijgezellenfeestjes ofzo lijkt het me toch ook niet geschikt.”
“Het kasteel maakt de ervaring van familieweekend wel unieker en mooier dan een gewone vakantiewoning.”

Over het algemeen vonden de deelnemers het geen probleem dat dit type logies enkel beschikbaar wordt gesteld tegen een verhoogde huurprijs. Ze gaven aan dat een unieke overnachting vaak gepaard gaat met een hogere kostprijs, en de mogelijkheid om de kosten te delen in een grote groep maakt het aantrekkelijk genoeg voor een voldoende grote doelgroep. Het bleef echter onduidelijk wat voor hen precies een marktconforme prijs zou zijn.

De stijl waarin het erfgoedlogies worden ontwikkeld, moet volgens de deelnemers in lijn zijn met de stijl van het gebouw. Een clash tussen een klassiek gebouw en moderne logies zien ze niet zitten. Ze gaven aan dat oude elementen het beste bewaard kunnen blijven, omdat de flair verloren gaat wanneer deze worden aangepast.
“Gaan ze alles vernieuwen of ook oude elementen bewaren? Alles gaat rap, de wereld gaat rap… de oudheid van dit gebouw moet bewaard blijven. Alles heeft zijn karakter: een mens, maar ook een gebouw en dat moet bewaard blijven. De deuren, de ramen, de vloeren bijvoorbeeld, zoals het vroeger was. Als je het vanbinnen modern gaat maken, dan is het erfgoed verloren.”
“Oud en nieuw moeten kunnen samengaan. Ze vullen mekaar echt aan. Het mag niet als een tang op een varken staan. Het moet één geheel blijven. Ook voor het logies; dat dat doorgetrokken wordt, niet alleen de hal behouden en niet in de kamers bijvoorbeeld.”
“Ik hoop dat het authentiek gaat blijven, geen wit en strak gedoe. De grandeur van het kasteel moeten behouden worden dat je binnenkomt en echt omver wordt geblazen.”

Er werd gediscussieerd over de privacy op deze locatie, gezien de nabijheid van de remise bij het erfgoedlogies. De algemene teneur van het gesprek was dat privacy belangrijk is voor gasten die in het kasteel verblijven. Tegelijkertijd wordt de nabijheid van de remise als een meerwaarde gezien, zeker als er een mogelijkheid wordt voorzien om daar met een groep te ontbijten, lunchen of dineren. Bovendien zagen de deelnemers mogelijkheden om het kasteel en de remise aan te bieden als trouwlocatie, evenementenlocatie of voor teambuildings en retreats.

“Het restaurant is wel een win-win als je dan met die groep daar kan eten.”

We hebben besproken welke faciliteiten gewenst zouden zijn in het kasteel. Zo werd een sauna collectief afgewezen, maar een BBQ en andere faciliteiten om buiten te eten werden wel aanbevolen. De meningen over een zwembad waren verdeeld. Sommige deelnemers vonden dat het te veel onderhoud vraagt voor de bruikbaarheid van een buitenzwembad en dat extra middelen dus beter anders besteed zouden worden. Deelnemers die wel meerwaarde zagen in het toevoegen van een zwembad, opteerden voor een zwemvijver, wat volgens hen beter in het kader van de omgeving past, en bovendien een omheind zwembad. Dit werd ook beaamd door de andere deelnemers: zwemfaciliteiten moeten passen in de natuurlijke omgeving.
“Ik vind een zwembad zelfs helemaal niet nodig. Het gaat niet opbrengen, vraagt veel onderhoud en je kan er toch niet zo vaak gebruik van maken.”

Er werd vaak gesproken over de aanwezigheid van dieren zoals struisvogels en zelfs pinguïns op het domein vroeger. Ook nu zijn er nog veel vogels in het natuurgebied. Sommige deelnemers vonden het een goed idee om bijvoorbeeld kippen te houden, ofwel in de buurt van de remise ofwel bij de Samenhof. Ze maakten hierbij wel meteen de bedenking dat het dan extra inspanning zou vragen van vrijwilligers.

Het onderzoekscentrum Publieke Impact werkt binnen het Interreg Brabantse Kastelen-project aan de ontwikkeling van een belevingsmodel dat erfgoedeigenaars ondersteunt bij het onderbouwd en doelgericht creëren van nieuwe of aanvullende belevingsvormen op erfgoedlocaties. Dit model is niet alleen bedoeld om erfgoedbeheerders te helpen bij de belevingsontwikkeling en -selectie, maar ook als evaluatie-instrument om na implementatie te peilen bij bezoekers of de beoogde beleving overeenkomt met de realiteit.

De tussentijdse versie van dit model werd ontwikkeld op basis van een grondige studie van de wetenschappelijke literatuur en aangevuld met inzichten uit expertgesprekken. Tijdens het focusgroepsgesprek werd dit voorlopige model voorgelegd aan de deelnemers, die hun feedback gaven over de begrijpbaarheid en mogelijke verbeterpunten aanreikten.

Fysieke Beleving
Deelnemers benadrukten dat fysieke beleving niet alleen betrekking heeft op de inspanning die nodig is om de plek te verkennen, maar ook op de zintuiglijke ervaring. Dat betrof hier de vogels en het ruisen van de bomen.

Autonomie
Deelnemers vonden de term autonomie moeilijk te duiden. Ze associeerden het vooral met zelfstandigheid en het zelfstandig kunnen verkennen van de plek.

Spirituele ervaring
Wat betreft de spirituele beleving waren de deelnemers het eens over wat het zou kunnen betekenen en zagen ze wel een link naar het domein, maar ze beschrijven hun eigen ervaring daar niet als spiritueel. De ervaring is wel erg persoonlijk, omdat de natuur voor sommige mensen een spirituele betekenis kan hebben. Een deelnemer wees ook op een boom op het domein die men de Heksenboom noemt.

Zorgzaamheid
Zorgzaamheid werd geassocieerd met het behoud en onderhoud van de site, bijvoorbeeld “iets in ere herstellen voor het te laat is”. Deelnemers gaven aan dat het erfgoed goed beschermd wordt, maar dat ook praktische zaken, zoals vuilbakken en onderhoud, bijdragen aan het gevoel van zorg voor de plek. Als alles netjes wordt gehouden, stimuleert dit volgens hen ook andere bezoekers om zorgzaam om te gaan met de plek.

Privilege
De toegankelijkheid van de site werd besproken in relatie tot privilege. Enerzijds doelen de lokale deelnemers op het voorrecht dat ze hebben om deze plek in hun buurt te hebben en er dagelijks toegang toe te hebben. Anderzijds is het een privilege om binnen te kunnen in een uniek domein en het te mogen bezichtigen.

Reflectie
Er was weinig respons op deze dimensie van het model. Twee deelnemers gaven aan niet te begrijpen wat hiermee bedoeld werd en associeerden het eerder met rust. Er werd openlijk gediscussieerd over de betekenis ervan. Het leek hen te doelen op het nadenken over wat men doet met een erfgoedplek. Een andere deelnemer vond het te gelijkaardig met andere dimensies, zoals “denken en aandacht”, waarbij een plek je aanzet tot nadenken.

Denken en aandacht
Volgens de deelnemers gaat dit over aandacht hebben voor de waarde van een plek. Dit sluit aan bij reflectie en het verlangen om meer te weten te komen over de geschiedenis van een plek. De informatieborden die ze benoemden passen hier ook bij.

Persoonlijke groei
Deze dimensie werd gezien als de groei van het domein zelf enerzijds, en anderzijds de verandering die een bezoeker kan doormaken. Deelnemers hadden weinig spontane reacties op deze dimensie en raakten pas in gesprek nadat de definitie werd meegegeven. Volgens hen is deze dimensie vooral relevant voor mensen die langer verblijven op het domein, en dus van toepassing op het erfgoedlogies.
“Ik kan wel begrijpen dat als je hier een weekend verblijft en je maakt een herinnering voor het leven, dat je dat dan gaat beschouwen als persoonlijke groei.”