Kwelscherm Breukberg Schinveld redt de veenorchis!

De Breukberg is een uniek, vochtig heidegebied in het dal van de Roode Beek, gelegen tussen Brunssum en Schinveld in Nederlands-Limburg. Dit gebied ligt op een hoogte van 65 tot 70 meter boven N.A.P. en beslaat een oppervlakte van 5 hectare.

De ligging van het natuurgebied Breukberg is bijzonder en bood uitstekende omstandigheden voor de vorming van hellingveen. Dit komt door de grote hoogteverschillen in het terrein in combinatie met de zandige deklaag, die zorgde voor de aanvoer van ‘gezuiverd’ regenwater naar het hellingveen. Op onderstaande afbeelding is dit schematisch weergegeven.

Het zeldzame type hoogveen is ongeveer 5 ha groot. Veengebieden zijn het leefgebied voor veel planten- en diersoorten, waaronder heel wat Europees beschermde soorten. In het hoogveen van de Breukberg komen bijzondere plantensoorten voor zoals veenmossen, kleine veenbes, beenbreek en veenorchis (enige plek in Nederland). Er leven ook bijzondere diersoorten zoals de levendbarende hagedis, veenmier, moerassprinkhaan en zwarte heidelibel. Deze soorten kunnen goed leven in de bijzondere omstandigheden van venen.

Venen spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van overstromingen en droogte. Gezonde veengebieden werken als een spons en kunnen veel water vasthouden en verkleinen de kans op overstromingen en verdroging. Daarnaast kunnen veengebieden grote hoeveelheden CO₂ opslaan in de veenbodem.

Klimaatverandering, in combinatie met menselijk ingrijpen in de vorm van aanleg van een ringweg, heeft in de afgelopen decennia geleid tot een ernstige achteruitgang van het hellingveen in de Breukberg. De veranderende grondwaterstanden in het gebied zorgden voor verdroging, wat een bedreiging vormt voor de zeldzame vegetatie.

Om de kwetsbare natuur in de Breukberg te herstellen en voor de toekomst te behouden, zijn ingrijpende maatregelen nodig. Natuurmonumenten heeft zich daarbij ten doel gesteld om deze maatregelen op een zo natuurlijk mogelijke wijze uit te voeren.

Na een uitgebreide studie is een oplossing tegen de verdroging gevonden: de aanleg van een natuurlijk kwelscherm. Dit scherm zorgt voor opstuwing van het grondwater en daarmee voor de vernatting van het hellingveengebied. Hierdoor verbeteren de omstandigheden voor het hoogveen, treedt systeemherstel op binnen het gebied en krijgen bijzondere planten- en diersoorten betere overlevingskansen.

Onderstaande afbeeldingen geven de huidige en toekomstige grondwaterstromen aan.

In bouwteamverband hebben Natuurmonumenten, haar adviseur Kragten en de gecontracteerde aannemer FPH Ploegmakers de gedetailleerde uitwerking ter hand genomen. Daarbij zijn de lengte en positie van het scherm bepaald, en is veel aandacht besteed aan de benodigde diepte.

Uit onderzoek bleek dat zich op een diepte van 5 tot 7 meter onder het maaiveld een afsluitende kleilaag bevindt, de zogenaamde Brunssummer klei. Het scherm is zo ontworpen dat het in deze kleilaag doordringt en daarmee het weglekken van grondwater voorkomt.

Locatie van de werkstrook voor aanleg van het kwelscherm

Vanuit diverse afwegingen is bepaald dat een Cutter Soil Mix (CSM)-cementbentoniet-wand de beste oplossing biedt. Door het cementpercentage in dit klei-cement-watermengsel laag te houden, ontstaat een flexibel scherm. Dit biedt de mogelijkheid om tijdens de monitoringsfase met kleine ingrepen aanpassingen door te voeren en zo het gewenste effect te optimaliseren.

Op de onderstaande afbeelding is de werkmethodiek van de CSM-machine weergegeven.

De aanleg van het circa 500 meter lange scherm vormt een logistieke uitdaging, aangezien het projectgebied zich midden in een bosrijke zone bevindt met wandel- en fietsroutes. Door middel van vroegtijdig overleg met de omgeving en de betrokken vergunningverlenende instanties is het voorwerk gedaan voor de geplande realisatie. Ten tijde van het schrijven van dit artikel ligt het plan ter goedkeuring bij de vergunningverlenende instanties.

Natuurmonumenten hoopt het kwelscherm later dit jaar aan te kunnen leggen om te voorkomen dat het hellingveen verder leegloopt en de natuurkwaliteit verder verslechtert. Door in te grijpen herstelt de waterbalans zich, worden de veenorchis en andere soorten behouden en ontstaat een nog aantrekkelijker bloemrijk gebied voor recreanten.

Wil je op de hoogte blijven van het project Interreg ADMIRE? Volg ons op LinkedIn of Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.