ADMIRE partners op fietsexcursie: veenherstel en watermolenlandschap in het Dommeldal

Na een mooie fietstocht arriveerde de groep in een bijzonder gebied tussen Eindhoven en Geldrop, met een rijke geschiedenis en ecologische waarde. Ooit waren er plannen Eindhoven en Geldrop aan elkaar vast te bouwen, maar dankzij verzet is het nu grotendeels beschermd als landschapsreservaat en recreatiegebied. Het herbergt kleinschalige biologische landbouw, oude gehuchten en waardevolle natuur, beheerd door Brabants Landschap en de gemeente Geldrop: De Gijzenrooise Zegge.

In het gebied liggen laagtes, waarvan sommige van nature natte veengebieden, die door ontwatering in het verleden grotendeels zijn drooggevallen. Het plan is nu deze stap voor stap hydrologisch te herstellen: sloten dempen of ondieper maken, afvoeren afsluiten, en water zo lang mogelijk vasthouden. De Brabantse leem, een slecht waterdoorlatende laag, zorgde vroeger voor langzame afstroming en opwelling van basenrijk grondwater, wat een unieke vegetatie met soorten als parnassia opleverde. Diepe sloten hebben dit verstoord. De herstelmaatregelen richten zich op het terugbrengen van het oorspronkelijke systeem met kwel en moerassige omstandigheden

Ook wordt gekeken naar het deels verwijderen van wilgenstruweel en herstel van open zeggenmoerassen. Een uitdaging is de regionale stijghoogte, dit is de druk die op het diepere grondwater in het landschap staat. Als deze druk in droge periodes afneemt, kan het grondwater dieper wegzakken, wat een groot knelpunt is als we veen willen laten groeien en zeldzame planten- en diersoorten een kans willen geven. Gelukkig wordt op de Groote Heide een grootschalig project uitgevoerd (door Brabant Water en Bosgroep Zuid Nederland) om vennen en infiltratiegebieden te herstellen, wat dit gebied ten goede komt.

Omdat de Collse molen nooit is afgebroken en nog steeds water opstuwt, is het gebied daarachter altijd nat gebleven.
In de Urkhovense Zeggen – een grote, lage kom – ontstond veel veen, relatief vrij van slib en dus goed bruikbaar. Grote delen zijn vroeger uitgeveend. Door dat uitvenen ontstonden lage kommen waar water in bleef staan, die vervolgens weer volgroeide met planten die nieuw veen maakten. Dit nieuwe veen is niet zo dik en stevig, waardoor zelfs drijvende delen ontstaan, zogenaamde ‘kraggen’. Doordat het maaiveld kan meebewegen met de waterstand, bleef het gebied extra nat en zijn hier veel natuurwaarden behouden gebleven die elders verdwenen zijn, zoals blauwgraslanden en overgangen naar zeggenmoerassen en vegetaties die doen denken aan dotterbloemhooilanden.

De Urkhovense Zeggen is heel zuur van aard, met daaronder een stroom van basenrijk grondwater. Hier liggen lokale watersystemen in elkaar genesteld, met bovenin regenwaterinvloed en daaronder een stroom van lokaal grondwater dat over de basenrijke Brabantse leem gestroomd heeft. Het grondwater hier is erg stabiel. Er groeit natte heide, rijk aan veenmos en langzaam overgaand in blauwgrasland. Maar ook dit gebied is kwetsbaar voor verdroging, zoals dit voorjaar weer te zien is.

In de kern van het veengebied bevinden zich zogenaamde ‘kraggen’, drijvende veenlagen die meebewegen met de waterdruk. In normale omstandigheden liggen die hoger dan de vaste dijkjes, maar nu - vanwege de droogte - is de druk gezakt en komen de dijkjes erbovenuit. Zo zie je dat het maaiveld echt fluctueert met de waterstand. Richting de Kleine Dommel ligt een meer gesloten veenpakket, dat dus minder meebeweegt met de waterfluctuaties.

Verder liggen er in dit gebied nog een paar greppels. Ze zijn niet diep, slechts enkele decimeters, maar ze maken toch een verschil. In de winter zie je dat daar wél water stroomt, terwijl het op het maaiveld droog blijft. Omdat de zandige toplaag hier goed doorlaatbaar is, kunnen die greppels water snel afvoeren.

Om deze reden wil Bosgroep Zuid Nederland met lokale beheerders en partners in ADMIRE een aantal greppels dempen of verondiepen, zodat het water minder snel wegloopt. Op die manier blijft het gebied, zelfs in droge periodes, toch wat langer nat - en dat is essentieel voor de instandhouding van de vegetatie en het veen.

Bosgroep Zuid Nederland is gestart met proefprojecten voor adaptief maaibeheer. Dit geïnspireerd door de Themadag Adaptief beheer in december '24. In samenwerking met Natuurpunt Studie experimenteren ze met nieuwe beheermethoden om bijvoorbeeld het microreliëf te verhogen en het gebied aantrekkelijker te maken voor fauna.
Op dit moment wordt het gebied grotendeels gemaaid met een wetlandtrack. In acht proefvlakken worden verschillende maaitechnieken (wetlandtrack, éénasser, bosmaaier, of enkel handmatige verwijdering van opslag) toegepast en gemonitord op flora, fauna (middels malaise- en bodemvallen, en vegetatieopnames) en microreliëf. Voor de microreliëfmetingen, die meer informatie moeten geven dan eerdere 2D-methoden, schakelt Bosgroep Zuid Nederland nu een 3D-laserscanbedrijf in om gedetailleerde 3D-beelden en kaarten te verkrijgen.

De excursiedag bood een schat aan informatie en praktische voorbeelden, variërend van de complexe hydrologie en de invloed van historisch landgebruik tot innovatieve beheer- en monitoringstechnieken. De bezochte gebieden in het Dommeldal illustreerden op treffende wijze de uitdagingen en kansen die centraal staan binnen het ADMIRE-project. De gedeelde inzichten en levendige discussies vormden een uitstekende basis voor het partneroverleg de volgende dag,