Startevent van Facilex op de Nederlands-Belgische grens

Het pas afgewerkte groene bedrijvencentrum Rootz was de inspirerende locatie om na te denken over grensoverschrijdende obstakels voor de uitwisseling van duurzame energie.

In grensregio’s liggen veel gebieden met een groot potentieel voor bijkomende duurzame energieproductie en efficiënte uitwisseling van energie. Maar de opportuniteiten liggen vaak net aan de andere kant van de grens, waardoor grensoverschrijdende samenwerking op belemmeringen botst.

Op deze eerste verkenning van het thema en de planning van projecttaken waren 24 deelnemers aanwezig. Na de inleiding (zie presentatie) door projectcoördinator Bram Keymeulen (Flux50) richten de projectpartners de spots op drie thema’s uit het project en het doctoraatsonderzoek daarover.

Warmtetransportleiding van Gentse staalfabriek naar Nederlandse industriezone

Gieles Kinget van POM Oost-Vlaanderen zoomde in op de uitwisseling van warmte over de grens in de Vlaams-Nederlandse havenzone North Sea Port (Gent - Terneuzen – Vlissingen). In het kader van het North-C-Heat project worden scenario’s onderzocht voor een warmtetransportleiding van de elektriciteitscentrale Rodenhuize (ten noorden van Gent) via de staalfabriek Arcelor-Mittal naar de industriezone in het Nederlandse Sas van Gent. In een maximaal scenario gaat het om een stoomleiding van 14 km in combinatie met hoge temperatuur industriële warmtepompen. Voor de verdere uitwerking is aan Nederlandse kant in juni 2024 alvast een samenwerkingsovereenkomst voor een haalbaarheidsonderzoek ondertekend, voor de verkenning van een nieuw warmtesysteem in de kanaalzone Gent-Terneuzen en het valoriseren van restwarmte van de chemische site van DOW en het waterstofproject VoltH2. Aan Vlaamse kant is de ongunstige verhouding tussen elektriciteits- en gastarieven voorlopig een hinderpaal, maar de nieuwe CO2-belasting in het Europese ETS2-systeem zou dit kunnen oplossen. Meer info hierover in de presentatie.

Groene stroom uitwisselen over de grens

Voor het tweede thema, de uitwisseling van elektriciteit op de transportzone Hazeldonk (NL) -Meer (VL) gaf Paul Robbrecht, Projectmanager/Energiemakelaar van POM Antwerpen, een overzicht van de ruimtelijke situatie van de industriezone en ging Remco van Dessel, Business Development Manager bij Rootz, dieper in op de strategie voor groen, water en energie, met focus op dit laatste thema (zie presentatie).

Er is, alleen al aan Nederlandse kant, nog bijkomend potentieel voor 3 windturbines (13,5 MW in totaal), en grote PV-installaties op daken en een deel als drijvende zonnepanelen op waterpartijen (samen 31 MWp). Energieopslag wordt onderzocht in de vorm van lithium batterijen voor elektriciteit en voor warmte thermische en zoutwaterbatterijen. Omdat het verbruik van de Nederlandse industriezone relatief laag ligt (3000 MWh) is er een groot overschot van potentiële groene stroomproductie van 32 000 MWh uit zonnepanelen en 26 000 GWh uit windenergie – in totaal 20 meer dan het lokale verbruik. Bovendien is er ook een mismatch in de tijdsperiodes van verbruik en opwekking, waardoor netto 400 MWh uit het elektriciteitsnet wordt afgenomen. De oplossing daarvoor ligt in het organiseren van een slimme energiehub, die alle energiestromen efficiënt moet beheren en kanaliseren.

Aan de Belgische zijde van de industriezone wordt het aanbod van alternatieve transportbrandstoffen onderzocht en ontwikkeld, waaronder waterstof en elektrisch laden.

Paul Robbrecht belichtte verder de initiatieven aan de Vlaamse kant, o.a. voor het delen van warmte en elektriciteit via een grensoverschrijdende energiegemeenschap. Er is potentieel voor bijkomende dakinstallaties van zonnepanelen die de zonnestroomproductie kunnen verdrievoudigen. Mogelijk is er ook nog bijkomend potentieel voor windenergie via repowering door vervanging van oudere windturbines.

Een Vlaams-Nederlands windlandschap

“Grenzeloze wind… turbines” was de titel van de presentatie van Moira Callens, coördinator Energielandschap van Provincie Oost-Vlaanderen. Ze gaf een overzicht van het ruimtelijk potentieel voor windturbines in de provincie en de principes van een “windlandschap” met aandacht voor een participatieve aanpak om het draagvlak bij burgers te vergroten, dat alvast in het Windlandschap van Eeklo-Maldegem tot een succesvolle installatie van 32,5 MW windturbines leidde, zonder beroepsprocedures. Daarbij is het belangrijk om, voorafgaand aan het eigenlijke vergunningsproces, te starten met een planfase met alle betrokken actoren. Dat moet ook kaderen in een ruimere visievorming op een "Energielandschap", met een geïntegreerde afweging van diverse duurzame energie-installaties aan de hand van potentie- en restrictiekaarten – en met een klare kijk op de ambities: maximale CO2-reductie die rekening houdt met de landschappelijke draagkracht en maximale ruimtelijke en maatschappelijke meerwaarde creëert. Specifieke uitdagingen voor grensoverschrijdende windprojecten zijn bv. de signalisatie voor de luchtvaart, waarvoor verschillende eisen gelden aan weerszijden van de grens.

Onderzoek naar de impact van de grens op energie-uitwisseling

Tenslotte kaderde Jessica De Doncker, PhD Researcher UAntwerpen (Faculteit Ontwerpwetenschappen) het FACILEX-project binnen haar ruimere doctoraatsonderzoek “Missed Opportunities for Energy Transition in Border Regions?”, met als onderzoeksvraag “Welke impact heeft de grens op energiesamenwerking in grensgebieden?”. UAntwerpen heeft in FACILEX een drievoudige rol: de analyse van wetgeving en governance in het ruimtelijk beleid inzake energietransitie, de inventarisatie van knelpunten op basis van interviews en het identificeren van opportuniteiten voor harmonisatie van regelgeving en procedures in grensregio’s. Meer info in de presentatie.

Na de lunch volgde een rondleiding in het business center Rootz, het multifunctionele kenniscentrum van de boomkwekerijsector. ROOTZ staat voor Ruimte voor Onderzoek en Ontmoeting met Treeport Zundert. En niet toevallig klinkt hierin ook Engelse woord “roots” door. De belangrijkste focus van het kenniscentrum is sectorgerelateerde activiteiten faciliteren.