De Veenchallenge: Hoeveel soorten vind jij?

Met Interreg ADMIRE organiseren we voor de tweede keer de Veenchallenge. Door veensoorten in kaart te brengen, kunnen we ze beter beschermen en gericht werken aan veenherstel.

Veengebieden behoren tot onze meest bijzondere natuur. Ze kunnen niet alleen veel koolstof en water opslaan, maar zijn ook de thuisbasis van unieke en bedreigde soorten. Veen is een habitat met extreme omstandigheden. De gebieden zijn zeer nat en voedselarm, en toch hebben heel wat soorten zich specifiek aan deze leefomgeving aangepast. Deze soorten komen dan ook vaak nergens anders voor.

Helaas hebben veel van deze planten en dieren het erg moeilijk, doordat onze veengebieden in slechte staat verkeren. Daarom organiseren we voor de tweede keer de Veenchallenge. Door de resterende veensoorten in kaart te brengen, kunnen we ze beter beschermen en gericht werken aan veenherstel.

Download ObsIdentify op je smartphone (https://waarnemingen.be/apps/obsidentify/ ).
Als je nog geen account hebt, kun je dat meteen aanmaken. Geef ObsIdentify ook toegang tot je locatiegegevens. Deze informatie is nodig om je waarneming op te slaan

Zoek de challenge in de app.
De Veenchallenge is beschikbaar in de app van 1 april 2025 tot 1 november 2025. Door rechtsboven op het hartje te klikken, neem je deel aan de challenge.

Ga naar buiten en maak foto's van planten en dieren in het veen met je smartphone.
De app vertelt je welke plant of welk dier je hebt gespot, en zo help je de wetenschap een stap vooruit. Als je niet zeker bent van een soort, kun je deze ook als onzeker invoeren.

Kijk goed uit tijdens je bezoek aan een veengebied, vooral in de natste delen. Fotografeer zo veel mogelijk planten, mossen, insecten en andere dieren. Ga hiervoor gerust door de knieën en zoek de bodem af, of haal eens een vlindernet door de vegetatie. Probeer van mossen en kleinere beestjes zo veel mogelijk details vast te leggen. Fotografeer van planten met een weinig typisch blad ook de bloeiwijzen.

Let op: in veen kun je soms erg diep wegzakken. Bovendien zijn veengebieden erg gevoelig voor betreding. We vragen dan ook om altijd op de paden te blijven en de regels voor de toegang tot de natuurgebieden te respecteren. Ook vanaf de paden is het goed mogelijk om de veendiversiteit te observeren.

ObsIdentify is een gratis mobiele app waarmee je foto's van wilde dieren, planten en paddenstoelen kunt identificeren met behulp van beeldherkenning. Deze waarnemingen worden verzameld op het platform Observation.org (in Nederland bekend als Waarneming.nl, in België als Waarnemingen.be en Observations.be)

Via deze link kan je veengebieden in Vlaanderen terugvinden. Je kunt al kennismaken met het veen via een uitgestippelde wandeling. Een gegidste wandeling of meehelpen met een beheeractiviteit kan je ook in contact brengen met dit vaak erg kwetsbare biotoop. Kijk hiervoor in de activiteitenkalender

Let op: in veen kun je soms erg diep wegzakken. Bovendien zijn veengebieden erg gevoelig voor betreding. We vragen dan ook om altijd op de paden te blijven en de regels voor de toegang tot de natuurgebieden te respecteren. Ook vanaf de paden is het goed mogelijk om de veendiversiteit te observeren.

Om deze challenge mogelijk te maken, is een lijst van typische veensoorten samengesteld. Hiervoor is nagegaan welke soorten in Vlaanderen meer dan 90% van hun waarnemingen in een kilometerhok hebben, waar volgens de Biologische Waarderingskaart (BWK) veenhabitat aanwezig is. (Wat is de Biologische Waarderingskaart?).

Voor soorten met zeer weinig waarnemingen of soorten die alleen in Nederland voorkomen, is op basis van experts beslist of ze wel of niet op de lijst kwamen. Dit resulteerde uiteindelijk in een soortenlijst van 443 soorten die typisch zijn voor veen, variërend van planten en algen tot vogels en insecten.

Tussen 15 april en 1 november 2024 vond de eerste editie van de Veenchallenge plaats. Mede dankzij de toenemende populariteit van ObsIdentify-challenges waren er voor de eerste editie in Vlaanderen en Nederland samen 16.357 waarnemers die in totaal 171.000 waarnemingen van veensoorten invoerden. Uiteindelijk werden 366 van de 443 veensoorten aangeduid.

De meest waargenomen soort voor zowel Vlaanderen als Nederland was de watersnip, met in totaal 28.053 waarnemingen. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat, hoewel ze nog veel worden waargenomen, de algemene trend van de watersnip al decennia negatief is en vooral het aantal broedparen sterk is teruggevallen, met een afname van maar liefst 95% sinds de jaren 70 in Vlaanderen. Veenherstel is dus erg belangrijk voor de watersnip.

Ook bij de op een na meest waargenomen soort, de kraanvogel, moet de kanttekening worden geplaatst dat ook doortrekkende dieren meetellen in de challenge, maar dat het aantal broedende vogels natuurlijk lager ligt. Zo is er in Vlaanderen maar 1 broedpaar bekend, maar werden er wel 396 waarnemingen ingevoerd.

Tabel 1: Top 10 van de meest waargenomen soorten tijdens de Veenchallenge in 2024

De watersnip (Gallinago gallinago) (Foto: Martin Mecnarowski (http://www.photomecan.eu/)

32 soorten werden slechts 1 keer waargenomen tijdens de challenge. Het gaat dan vooral om zeer zeldzame soorten die vaak ook nog wat moeilijker te herkennen zijn.

Een van de opmerkelijke soorten uit de challenge is het veenmosvuurzwammetje (Hygrocybe coccineocrenata). Het is een vuurrode wasplaat die uitsluitend voorkomt tussen veenmossen in levende hoogvenen, voedselarme veenmosrietlanden en matig voedselrijke trilvenen. Het is een van de weinige paddenstoelen in onze streken die tussen veenmossen groeien. De soort is makkelijk te herkennen aan zijn opvallende uiterlijk in combinatie met zijn standplaats.

Veenmosvuurzwammetje (Hygrocybe coccineocrenata) is een vuurrode wasplaat die alleen voorkomt tussen veenmossen.

Ook de rossige schaatsenrijder het vermelden waard. De soort werd in Nederland 1 keer waargenomen. Bijzonder is dat de soort in Vlaanderen lang als uitgestorven werd beschouwd, maar in 2011 werd herontdekt in het Walenbos. Het diertje heeft een zeer specifiek biotoop. Terwijl verwante soorten meestal een voorkeur hebben voor waterlopen en zonbeschenen wateren, verkiest de rossige schaatsenrijder sterk beschaduwde wateren in elzen- of wilgenbroekstruwelen met een bodem van veen of grof organisch materiaal.

Het is een soort(groep) waar niet zo veel naar wordt gekeken, dus mogelijk zijn er nog niet-gekende locaties waar de soort aanwezig is in Vlaanderen en Nederland.

De rossige schaatsenrijder (Gerris lateralis)

De eerste editie van de challenge heeft al een schat aan informatie opgeleverd die ons kan helpen om onze veenbiotopen beter te begrijpen. Om de data van de challenge te analyseren, hebben we deze voor Vlaanderen vergeleken met twee verschillende kaarten: de veenwaarschijnlijkheidskaart voor oppervlakteveen en de Biologische Waarderingskaart. De veenwaarschijnlijkheidskaart geeft weer waar we op basis van allerlei omgevingsfactoren verwachten dat er nog een veenpakket aan de oppervlakte aanwezig is in Vlaanderen. De BWK is een inventarisatie van de vegetaties die voorkomen in Vlaanderen.

Het is te verwachten dat veensoorten worden waargenomen op locaties met een hoge veenwaarschijnlijkheid en in een veenvegetatie. Uit een analyse waarin de waarnemingen van de Veenchallenge over de veenwaarschijnlijkheidskaart en BWK worden gelegd, blijkt echter dat 55% van alle veenplanten zich buiten een locatie met een hoge veenwaarschijnlijkheid bevinden. Daarnaast bevinden veel van de waargenomen soorten zich ook buiten locaties met veenvegetatie op de BWK.

Het verschil tussen deze kaarten kan verschillende oorzaken hebben. Mogelijk onderschatten de veenwaarschijnlijkheidskaart en de BWK het areaal veen in Vlaanderen. Een andere verklaring kan zijn dat waarnemingen niet nauwkeurig worden ingevoerd en de locatie van een waarneming afwijkt van de eigenlijke groeiplaats van een soort. Verder onderzoek en controle van de data zullen meer duidelijkheid geven. Ook de data van de nieuwe challenge kan ons hierbij helpen.

Tekst: Seppe Strybos, Natuurpunt Studie